P ,.. ³,. Š. ³. ˆ ˆŸ Œˆ ˆŸ ˆ ˆ ˆ Š ˆ 9 3 ˆ Œ NiÄNb. ² μ Ê ² μ Ì μ ÉÓ. É μ ±, Ì μé μ Ò É μ Ò ² μ Ö. Õ³ Ó, μ Ö

Transcript

1 P ,.. ³,. Š. ³ ƒ - ˆ ƒ ˆ Šˆ ˆ ˆŸ Œˆ ˆŸ ˆ ˆ ˆ Š ˆ 9 3 ˆ Œ NiÄNb ² μ Ê ² μ Ì μ ÉÓ. É μ ±, Ì μé μ Ò É μ Ò ² μ Ö 1 ˆ É ÉÊÉ Ë ± Ì ³ Õ³ ±μ μ μ Ê É μ μ Ê É É, Õ³ Ó, μ Ö

2 .., ³.., ³. Š. P É μ- É μ μ Ë Î ± ² μ Ö Ëμ ³ μ Ö Ê Éμ Î μ É Ë μ É Ê±ÉÊ μ É 9 3 ² Ì É ³Ò NiÄNb ² Ë μ ÒÌ μ ÉμÖ, Ëμ ³ ÊÕÐ Ì Ö ² Ì Ni Nb ± ²± ±μ μ μ ÉμÖ Ö ± É ²² Í ³μ Ë ÒÌ ² μ, - ² Î Ò³ Éμ ³ μé³ Î ²μ Ó μ μ ÊÌ Ë É 9 3 ² Î - ÕÐ ³ Ö μ ³ ± É ²² Î ±μ Ï É± : η ((1,120 ± 0,001) ³) η ((1,164 ± 0,002) ³). ²Ö ÊÉμÎ Ö É Ê±ÉÊ Ò Ê± ÒÌ Ë μ ÑÖ Ö Î Ì Ëμ ³ μ Ö μ μ ± É ²² Í μì² μ μ ² ³μ Ë μ μ ² μé Ò² μ²ó μ Ò É μ Ë Î ± É μ μ Ë Î ± ³ Éμ Ò ² μ ± É ²²μÌ ³ Î ± ± É É μ Ëμ ³ μ Ö Ê Éμ Î μ É μ³ ÊÉμÎ ÒÌ Ë ³μ Ë ÒÌ ² - μ É ³ Ì Ìμ ÒÌ ³ É ²²μ. ± ³ É ²Ó μ Ò²μ μ± μ, ÎÉμ η η Å ÔÉμ Ë Ò ÊÌ ÒÌ É Ê±ÉÊ ÒÌ É μ : Fe 6 W 6 C Ti 2 Ni. μ ³ μ- μ Ì Ë Ö μ μμé É É ÊÕÐ ³ ± É ²²μÌ ³ Î ± ³ ³ - É ³ : ³ Ò³ Ë ±Éμ μ³ Ô² ±É μ μ ±μ Í É Í. μé Ò μ² μ Éμ Ö ÒÌ ±Í ³. ƒ.. ² μ ˆŸˆ. É Ñ μ μ É ÉÊÉ Ö ÒÌ ² μ. Ê, 2014 Savin V. V., Semin V. A., Semina V. K. P Formation and Stability of the E9 3 -Type Phases in NiÄNb Alloy System Studied by X-Ray and Neutron Diffraction By analyzing phase states formed in the Ni Nb alloys under rapid melt quenching conditions and metal glasses crystallization, some researchers have revealed formation of two isotypic E9 3 -type phases, denoted as η and η,which exhibit different lattice parameters: (1.120 ± 0.001) nm (η )and(1.164 ± 0.002) nm (η ). To reˇne structures of these phases and to clarify their formation reasons in course of non-equilibrium crystallization of undercooled melt and amorphous alloy, we used X-ray and neutron diffraction methods as well as crystallochemical criteria from the theory of formation and stability for intermediate phases and metal glasses in transition metal systems. It was experimentally shown that the η and η phases belong to different structural types, namely Fe 6 W 6 CandTi 2 Ni, respectively. Formation of these phases is correlated with respective crystallochemical parameters: the size factor and electron concentration. The investigation has been performed at the Flerov Laboratory of Nuclear Reactions, JINR. Preprint of the Joint Institute for Nuclear Research. Dubna, 2014

3 ˆ μé [1] μ μ Ð Ò Ë ±Éμ Ò, ² ÖÕÐ Ëμ ³ μ Ê Éμ - Î μ ÉÓ Ë μ É Ê±ÉÊ μ É 9 3 ² Ì É ³ Œ(VIII)Ä Œ(IVÄVI) ² Œ μ μ ± É ²² Í Ê ²μ ÖÌ ± ²± ±μ μ μ ÉμÖ Ö ( ) μé ³μ Ë ÒÌ ² μ ( ). É ³ NiÄNb ÒÖ ² μ ÊÐ É μ ÊÌ Ë Ê± μ μ É Ò³ μ ³ - Ï É± : η ((1,120±0,001) ³) η ² η ((1,164±0,002) ³) [2Ä4]. É - ³ Ì ² μ ÒÌ Ìμ ÒÌ ³ É ²²μ ( Œ) Éμ³Ò Ö (, N, C, O) μ μ É ÊÕÉ μ μ Õ É μ ÒÌ Ë É 9 3, μ É ÒÌ Ë Ti 2 Ni: Fe 3 W 3 C ² Fe 6 W 6 C [5]. É ² ÊÕÐ Ö μ²ó ± ²μ μ Ì Ëμ ³ μ- μö ²Ö É Ö μ ±μ Í É Í μ²óï 5 É. % [6, 7]. Ö ÔÉ ³ ÉμÖÐ μé Ò² Ò μ² Ò É ³ Ò - ² μ Ö ² Ö Ö ³ Ö Ëμ ³ μ Ê Éμ Î μ ÉÓ É Ê±ÉÊ Ò Ë É 9 3 ± É ²² Í Ê ²μ ÖÌ μé AC Ni Nb ³ É Ì μ²μ Î ± Ì ³ É μ ³ Éμ [8] Ò² μ- ²ÊÎ Ò ² ÉÒ (Î ÏÊ ±, μ²μî± ) Éμ²Ð ³ μ 1Ä100 ³±³. Éμ μ μ² ²μ μ É É μ ± Ë μ Ò ² η -Ë Ò. ˆ μ²ó- μ ³μ μì μ³ É Î ±μ μ É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö Ó μ - ³μ Ñ ³± μ Î ²μ μ ÒÏ ÊÕ ÎÊ É É ²Ó μ ÉÓ ³ Éμ. Éμ Ò²μ μ μ μ μ ² ² ÒÌ Ë ±Í μ ÒÌ ³ ± ³Ê³μ Ö Ö É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö μé ± É ²² Î ±μ Ë Ò, Ò ²ÖÕÐ Ö ³ ²μ³ ±μ² Î É ÊÉ ³μ Ë μ ³ É ÍÒ, μ μ Ð μ μ ³ [9]. μ ² μ μ² ²μ μ É Ë μ Ò ² μ ±μ² Î É ÒÌ μí μ± Å μ μ É ² - Ö Ô± ³ É ²Ó μ É μ É Î ±μ É μ É Ö Ö É - μ ±μ μ ²ÊÎ Ö η -Ë μ. ² Î μ É ÉμÎ μ μ ±μ² Î É μ μé ÒÌ ³μ Ë ÒÌ ² μ Ni 58 Nb 42 μ μ² ²μ μ²êî ÉÓ ( μμé É É ÊÕ- Ð ³ μé ³ Î ±μ³ μé ) μ μï±μ Ò μ ÍÒ ³ μ μ 5, ±μéμ Ò μ ² η -Ë Ê ³μ Ë μ ³ É Í. ± Ò μ ÍÒ Ò² ² μ- Ò É μ μ Ë Î ±. μ μ É ² ʲÓÉ Éμ É μ Ë Î ±μ μ É μ μ Ë Î ±μ μ ² μ η -Ë Ò μ μ² ²μ Ê É μ ÉÓ ± - É ²²μ Ë Î ± μ ÑÖ ÉÓ Ëμ ³ μ É ² ÊÕÐ ³ É ³ ³ Ö. 1

4 ƒ ƒ ˆ Šˆ ˆ ˆŸ η - ʲÓÉ É Ë μ μ μ ² μ²óïμ μ Î ² μ Íμ ² Ni 58 Nb 42 Ò²μ μ Ê μ, ÎÉμ -² É Ì Éμ²Ð μ μ²óï 50 ³±³ ³μ Ë μ ³ É Í ÊÉ É Ê É Ë, É μ ± Ö Ö μé ±μéμ μ ³μ ÊÉ ÒÉÓ É É μ Ò ± ± Ö Ö μé μ ÒÌ Ë μ μ ², É.. μ + Ni 3 Nb [10, 11].. 1 Ò Ë ±Éμ ³³Ò ² Ni 58 Nb 42 ³μ É μé Éμ²Ð Ò ± ² μ μ μ Í (± Ò 2Ä4). - ±μ μ Ë ±Éμ ³³ ³ ² μ (± Ö 4) É Ê É ²Ó μ μ É μ² Ò ² μ ² ÉÓ É Ê±ÉÊ Ê Ò ²ÖÕÐ Ö Ë Ò, É ± ± ± Ë ±- Í μ Ò ³ ± ³Ê³Ò ² Ò ²Ó μ ³ÒÉÒ. ² Î Éμ²Ð Ò ² É ±μ²ó±μ ³ ± μ³ É μ μ É ± Ò ² Õ ± É ²² Í É ± Ì Ê ²μ ÖÌ (³ ²Ò μì² Ö ² ) μ ÒÌ Ë. Ë ±- Í μ Ò ³ ± ³Ê³Ò Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ μé μ ÒÌ Ë Ë ±Éμ ³³Ò (Co K α- ²ÊÎ ) ² Ni 58Nb 42 ³μ É μé Ê ²μ- μ²êî Ö ²Ó Ï μ μé± : 1 Å ² Éμ ² ; 2 Å ², ² É Ò t 100 ³±³; 3 Å ², ² ÉÒ t ³±³; 4 Å ³μ Ë Ò ² ÉÒ t 50 ³±³; 5 Å + μé 620, 20 ³ ; 6 Å + μé 625, 1 Î; 7 Å + μé 700, 20 ³ ; 8 Å + μé 960, 1 Î 2

5 ±² Ò ÕÉ Ö Ö Ö μé η -Ë Ò (± Ö 2). Œ ²Ò ³ Ö Éμ²Ð Ò ² ÉÒ ( ±μ²ó±μ ³ ± μ³ É μ ) ³μ ÊÉ Ò ÉÓ ³ ±μ μ É μì² - Ö μ Ö μ± [12]. μôéμ³ê, ³ ÖÖ Éμ²Ð Ê ² ÉÒ, É Ê μ μ ÉÓ Ê ²μ- Ö, ² μ ÖÉ Ò ²Ö μ μ Ö ±²ÕÎ É ²Ó μ η -Ë Ò. Í ²ÓÕ μ²ê- Î Ö μ ÉμÖ Ö, μé Î ÕÐ μ ÊÐ É μ Õ ² Éμ²Ó±μ η -Ë Ò ² ³ ± ³ ²Ó μ μ ±μ² Î É η -Ë Ò ÊÉ ³μ Ë μ ³ É ÍÒ, Ò² μ ÊÐ - É ² μé ³ Î ± μé Ni 58 Nb 42 É ³ ÉÊ Ì, ² ± Ì ± É ³ ÉÊ Î ² ± É ²² Í (T ± ), ±μéμ ÊÕ μ ²Ö² μí Ò μ μ μ ±μ μ ÉÓÕ v =1 4 Š/³ ³ Éμ ³ ËË - Í ²Ó μ μ É ³ Î ±μ μ (D ), Éμ³ É Î ±μ μ (DTR) ² Éμ³ É - Î ±μ μ (DTL) ² μ [13]. v =4Š/³ μ ± Ò³ D Ò² μ ² T ± = (625,0 ± 2,5). ʲÓÉ ÉÒ DTA, DTL DTR ²Ö Ni 58 Nb 42 É ² Ò Š É ²² Í Ö ³μ Ë μ μ ² Ni 58Nb 42 Ò μ³ : 1 Å DTA, v 4 Š/³ ; 2 ÅDTR=(R R 0)/R 0, v 8 Š/³ ; 3 ÅDTL= (L L 0)/L 0, v 4 Š/³ ² Ë ±Éμ ³³ ² É μ Éμ²Ð Ò μéμ μ μ μ± Ò É, ÎÉμ η -Ë Ò ²Ö É Ö ± ± É ± É ²² Í, É ± ± É ²² Í μì² μ μ ² μ ±μ μ- ÉÓÕ μì² Ö (v μì² ), ² ±μ ± ± É Î ±μ ²Ö ³μ Ë μ μ É - Ö (v ³μ ). Î É Ë ±Éμ ³³Ò μé ³ Î ± μéμ μ μ Ni 58 Nb 42 (625, 20 ³ ) ʱ ³ ³ μ É ²Ó μ É μ É - Ë ±Í μ ÒÌ ³ ± ³Ê³μ Í μ ³ μ²êî μ μ Ö ³ ²μ ±μ É- ÒÌ ÉμÖ (d/n) É ². 1. 3

6 ² Í 1. ± ³ É ²Ó Ò É μ É Ö Ö É μ ±μ μ μ K α- ²ÊÎ Ö Î É Ë ±Éμ ³³ μé μéμ μ μ Ni 58Nb 42 (625, 20 ³ ) 2θ, d/n, ³ hkl I Ô±, % Î É Ò Ò ²Ö μ É Ni 58Nb 42 μ³ [[Ni: 16(d), 32(e) x 32(e) =0,838; Nb: 48(f) x 48(f) =0,202]] I, % d/n ΔI = I Ô± I, % 40,57 0, , ,98 0, , ,90 0, , ,61 0, , ,05 0, , ,47 0, , ,60 0, , ,60 0, ; 2 0,1400; 0, ,27 0, , ,46 0, , ,21 0, , ,00 0, , , ,44 0, ; 210, ,1083 0, ,40 0, , , ,37 0, , , ,70 0,0934 0, , ˆ É μ ÉÓ μ ²Ö² Ó μ ²μÐ μ ±μ³, Ëμ ³Ê ±μéμ μ μ μ±- ³ μ ² É Ê μ²ó ±μ³. Éμ³Ò Nb ³ ÕÉ μ μ Í μöé μ ÉÓÕ 0,833, μöé μ ÉÓÕ 0,167 ÔÉ Ì μ Í ÖÌ Ìμ ÖÉ Ö Éμ³Ò Ni. ± ³ É ²Ó Ò Ö (d/n) μ² μ ÉÓÕ Í Ê É Ö, ² μ- ²μ ÉÓ, ÎÉμ ² ÊÉ É Ê É Ë ƒ Š- Ï É±μ μ μ³ a = 1,120 ³. ±ÊÕ É Ê±ÉÊ Ê ² ± Î Ö μ Ï É± ³ ÕÉ Ë Ò Ti 2 Ni [14] η(η )-Ë, μ μ ±μéμ μ É ³ NiÄNb ( ² Ì, μ ÉÒÌ Nb) Ê É μ ² μ μé Ì [3, 4]. μ ²μ η-ë μ Ë, μ - 4

7 Ê Ö ² Ni 58 Nb 42 μ ² ± É ²² Í, μ μ - Î ± ± η. μμé É É μ, Éμ Ö Ë É 9 3, μ ÊÕÐ Ö Ö ² Ì É ³Ò NiÄNb μ μ Ö μ²óï 50 É. %, ² μ μ Î É Ö ± ± η. μ μ É ² Î Ô± ³ É ²Ó μ ³ μ μé μ É ²Ó μ É ²Ó μ É μ É Ö Ö É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö μ K α ( )-μ Íμ³ Î É Ò³ Ò³ ²Ö η -Ë Ò μ³, - ²μ Î Ò³ Ti 2 Ni [15, 16] ² η(η )-Ë [4], É Ìμ μï ± Î É μ μ-. ±μ ²Ö ³ÒÌ ²Ó ÒÌ ³ ± ³Ê³μ μ²êî ÕÉ Ö ² Î Ö, Ò- Ìμ ÖÐ ²Ò μï ± ³ Ö Ì É μ É. Œ É ²²μ Ë Î ± ² μ Ö Ni 58 Nb 42 μ ² μé ³ Î ±μ μ μé (625, 20 ³ ) ÒÖ ²ÖÕÉ ² Î ³ É Í ³ ²±μ ÒÌ ±²Õ- Î ³ μ³ < 1 ³±³.. 3 Ò Ê²ÓÉ ÉÒ Ô² ±É μ μ- ³ ± μ ±μ Î ±μ μ ² Ëμ²Ó É ±μ μ μ Í. ˆ - μ É ³ ²μ μ μ Ñ ³ μ μ μ Ö ² Î É Í η É Ê É ²Ó μ Ö³Ò³ ³ Éμ ³ ÉμÎ μ Ê É μ ÉÓ Ì ³ Î ± μ É. μôéμ³ê μ ³μ μ ² Ö- ³ Ö μ É η -Ë Ò μé μ É ²Ó ÊÕ É μ ÉÓ Ö Ö É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö μí ² Î É Ò³ ÊÉ ³.. 3. ʲÓÉ ÉÒ Ô² ±É μ μ-³ ± μ ±μ Î ±μ μ ² Ëμ²Ó μéμ μ μ (625 C, 20 ³ ) ³μ Ë μ μ ² Ni 58Nb 42: Å Ë ±Í μ Ö ± É μé ÊΠɱ, μ Ð μ Ò ² Ö η -Ë Ò; Šɲμ μ² ( 3000); ÅÉ ³ μ μ² Ë² ± μ μ μ μ ±μ²óí 5

8 ² Í 2. μ ³μ Ò μ É η -Ë Ò μ É Ê±ÉÊ μ 9 3 μ É Ë Ò ² Ìμ μöé μ ÉÓ μ² Ö Éμ³ ³ ²Ó ÒÌ É ³ ÉμÎ ± É Ê±ÉÊ Ò É (d) 32(e) 48(f) Ni Nb Ni Nb Ni Nb A 1,38B Å Å 1,000 0,000 0,167 0,833 AB 1,000 0,000 1,000 0,000 0,000 1,000 A 2B ,400 0,600 1,000 0,000 0,000 1, ,000 0,000 0,700 0,300 0,000 1,000 AB 2 0,000 1,000 1,000 0,000 0,000 1,000 AB ,000 1,000 0,750 0,250 0,000 1, ,000 0,000 0,250 0,750 0,000 1,000 AB 5 1,000 0,000 0,000 1,000 0,000 1,000 ³ Î. ² Ìμ μ ²Ö É μî μ ÉÓ μ² - Ö μ É ³ Ì ±É Ê É É Ì μ³ É Õ, ± ±μéμ μ É - ³ É Ö μ É Ë Ò É ±μ³ μ² : ³, 2 4 μ Î É, ÎÉμ μ² μμé É É Ê É ³ Õ μ É μé ± 3, 2 6 ÅμÉ ± 5. μ É Ë Ò Ó μ ² Ö μé Ni 1,38 Nb μ NiNb 5 ÊÉ ³ ³ Ö μ- ²μ Ö μöé μ É μ² Ö μ Í Éμ³ ³ Ni Nb. μμé- É É ÊÕÐ Î Ö Ò É ². 2. μ É É Ö Ê Fd3m Oh 7 ±²ÕÎ É Ö ²Ó ÒÌ É ³ ÉμÎ ±, Éμ³ Î ² 16(d), 32(e), 48(f). Ë i 2 Ni, μ ² μ [16], Ni - ³ É μ Í Õ 32(e) ³ É μ³ x =0,835, Ti Å μ Í 16(d) 48(f) ³ É μ³ x = 0,195. ±μ μ² Éμ³ ³ ÉμÎ μ μé - Î É É Ì μ³ É 2. μ ʲÓÉ É ³ Ì ³ Î ±μ μ ², Ò μ² μ μ [14], ³ μ É ±μ μ É ³ É Ë i 2 Ni. ³ Ò ³ É Ò μ Ò³ [14, 16] μé² Î ÕÉ Ö μé ÒÌ μé [4], μ μ ² ÊÕÉ Ö μ Î Ö³ ²Ö Fe 3 W 3 C [15]. Î É μé μ É ²Ó μ É ²Ó μ É μ É Ö Ö É μ - ±μ μ ²ÊÎ Ö Ë μ i 2 Ni μ³, μ ² μ [4], ² Ìμ μï μ Ô± ³ É ²Ó Ò³ Î Ö³ É μ É Ö Ö Ë μ [14]. Ï μî μ ÉÓ, μ μ [14, 16], μ É É Ö ÒÎ ² - Ö³ ± ÉÎ Ï Ì ³ Éμ³ ÒÌ ÉμÖ Ë μ É Ê±ÉÊ μ É 9 3. Î É μ± Ò É μ ³μ μ ÉÓ ( - μ²óïμ μ μ μ² É ²Ó μ μ É Ö) Ìμ Ö ³ É ²² Î ± Ì Éμ³μ Éμα Ì μ Í 16(c) (É ². 3). 6

9 ² Í 3. ² Ï ³ Éμ³ Ò ÉμÖ Ö (rij min ) Î ²μ ² Ï Ì μ É Ê±ÉÊ É 9 3 μ μ³ Ï É± a =1,120 ³ ³ Ò³ ³ É μ³ x 32(e) =0,835 x 48(f) =0,195 ²Ó Ö É ³ ÉμÎ ± (i, j) μ É É μ Ê Ò Fd3m rij min ±0,0025, ³ ²μ ² Ï Ì μ, n ij Šμμ Í μ μ Î ²μ, N i j Ð 16(c) 16(d) 32(e) 48(f) 16(c) 32(e) 0, (f) 0, (d) 0, (c) 0, (d) 0, (f) 0, (e) 0, (f) 0, (c) 0, (c) 0, (e) 0, (e) 0, (d) 0, (f) 0, (f) 0, (f) 0, (e) 0, (c) 0, (d) 0, Å É Ê±ÉÊ Fe 3 W 3 C μé² Î É Ö μé É Ê±ÉÊ Ò i 2 Ni μ μ² É ²Ó Ò³ - μ² ³ μ É É μ Ê Fd3m ²Ó μ É ³Ò ÉμÎ ± 16(c) Éμ³ ³ Ê ² μ [6]. ÔÉμ³ Éμ³Ò Fe ³ ÕÉ μ Í 16(d) 32(e), W Å 48(f). μé [16] μ ÖÉ Ö Ò ²Ö É Ê±ÉÊ Ë Me 2 Ti 4, Œ = Ni, Co, Fe, Mn, Cu, ±μéμ Ò - ÊÉ É Ö Éμ³μ ± ²μ μ É ± Ö ²ÖÕÉ Ö Ë ³ É Ê±ÉÊ μ μ É Ti 2 Ni. Ò μé μ ÖÉ Ö ± μ μ³ê Éμ³Ê É Ê±ÉÊ μ³ê É Ê Éμ²Ó±μ Éμ, ±μ μ μé Ò Éμ³Ò μ² ÕÉ Ö Éμα Ì μ Ì É Ì ²Ó ÒÌ 7

10 É ³ μ μ Éμ μ É É μ Ê Ò, ÔÉμ³ Éμ³Ò, ³ Õ- Ð μ Í ± μ ²Ó μ É ³Ò ÉμÎ ±, ³ ÕÉ μ ±μ ÊÕ ±μμ - Í Õ. É ±μ³ É ² Ë Ò Fe 3 W 3 C, Ti 2 Ni x Ti 2 Ni μé μ ÖÉ Ö ± Ò³ É Ê±ÉÊ Ò³ É ³. ÉμÖÐ μé ²Ö Ë Ò μ É Ê±ÉÊ μ É 9 3 μ μ³ Ï É± a =1,120 ³ μ³ [[16(c); 16(d); 32(e) x =0,835; 48(f), x =0,195]] ²Ö ÒÌ ² Éμ³μ μ - ²Ó Ò³ É ³ ³ ÉμÎ ± Ò² Î É Ò ² Ï ³ Éμ³ Ò ÉμÖ- Ö ( ÉμÎ μ ÉÓÕ ±0,0025 ³) μμé É É ÊÕÐ ±μμ Í μ Ò Î ². ʲÓÉ ÉÒ ÒÎ ² Ò É ². 3. ˆ É ² ÍÒ μ, ÎÉμ É Ê±ÉÊ Ò = {[32(e) + 16(d)]/48(f)}; AB 2 = {32(e)/[16(d)+48(f)]} 5 = {16(d)/[32(e)+48(f)]}, Î ² É ² - Ò μ Í Éμ³μ μ É, ³ É ² Å μ É, μé μï ±μμ - Í μí Ò. ³, 2 Í ²Ó Ò ±μμ Í μ Ò Î - ² n Ni Nb =9, n Ni Ni =3, Éμ ³Ö ± ± 5 n Ni Nb =12, n Ni Ni =6, É.. ³ É Ö ÊÐ É μ ² Î Í ²Ó ÒÌ ±μμ Í μ ÒÌ Î ²,, ² μ É ²Ó μ, Ë Ò, μé Î ÕÐ ³μÉ Ò³ É Ì μ³ É Ö³, μé μ ÖÉ Ö ± Ò³ É Ê±ÉÊ Ò³ É ³. ² ³ É ÉÓ É Ê±ÉÊ Ò É Ti 2 Ni Fe 3 W 3 C, μμé É É μ, É Ê±ÉÊ Ò, μé Î ÕÐ μ É ³ 2, ± ± Ò μ Ò [17], Éμ ³μ μ ÊÉ ÉÓ ² ÊÕÐ : Ìμ μé 2 ± 5 É Ê É ÊÐ É μ μ- É É μ ³ μ Ê μ ± Éμ³μ μôéμ³ê ³ ²μ μöé ± ± μí Ò μ Ö.. 4. Î É Ö ³μ ÉÓ μé μ É ²Ó μ É ²Ó μ É μ É Ë ±Í μ ÒÌ ³ ± ³Ê³μ (133), (242) (440) Ö Ö É μ ±μ μ μ K α- ²ÊÎ Ö η -Ë μ ³μ É μé μ É Ì ³Ò Ò μ Ö: Å Ô± ³ É ²Ó Ò Î Ö;,, Å Ò μ μ É Ê 2 6;,, Å Ò μ μ É Ê 2 4; μ μ Î Ö μ ² μ É ². 2 8

11 μμé É É ³μÉ Ò³ Ì ³ ³ Ò μ Ö Ò ² Ö μ μ μ É Ë Ò, μé² Î ÕÐ μ Ö μé 2 ² 5. É ². 2 ʱ μ ² μμé É É ÊÕÐ μ Ìμ. ʲÓÉ ÉÒ Î É ² Ö Ö ³ - Ö μ É Ë Ò Ni x Nb y μ É Ê±ÉÊ μ 9 3 μé μ É ²Ó ÊÕ É ²Ó ÊÕ É μ ÉÓ Ö Ö É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö ³μ É μé - ² Ö Ìμ É ² Ò. 4. ² μ μ Î É Ò Ô± - ³ É ²Ó Ò Î Ö μé μ É ²Ó μ É ²Ó μ É μ É, μ²ê- Î Ò Ê ³ ÒÌ μ² Î ³ μé 20 μ Íμ (μé³ Î Ò ). É É - É Î ± Ö μï ± ³ Ö ÒÏ ² 2 %. ÊÎ Éμ³ ÔÉμ μ ³μ μ ÊÉ - ÉÓ, ÎÉμ ²Õ ³μ Ìμ Ô± ³ É ²Ó ÒÌ Î É ÒÌ - Î É μ É ÒÌ ²Ó ÒÌ ³ ± ³Ê³μ ²Ó Ö μ ÑÖ ÉÓ Éμ²Ó±μ ³ ³ μ É Ë Ò. Ê É Ö ² Ê Ì Ë ±Éμ μ, ² ÖÕÐ Ì É μ ÉÓ Ö Ö É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö Ë μ Ni x Nb y É Î É Ö ³μ ÉÓ μé μ É ²Ó μ É ²Ó μ É μ É Ë ±Í μ ÒÌ ³ ± ³Ê³μ (331), (422) (044) Ö Ö É μ ±μ μ μ K α- ²ÊÎ Ö η -Ë μ μ É Ê±ÉÊ μ É 9 3 μ É μé ² Î Ò ³ ÒÌ ³ É μ 9

12 , μ ²ÖÕÐ É Ê±ÉÊ ÊÕ ³ ² ÉÊ Ê Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ, É ± ± μé ² Ö Éμ³μ μ μ Í Ö³, É ± μé - ³ ÒÌ ³ É μ. ² Ê ³μ É Ê±ÉÊ Ò É 9 3 É ± Ì - ³ É μ : x 32(e) x 48(f). ÉμÖÐ μé ÊÎ ² ² Ö ³ ²ÒÌ ³ μ μ Ì ³ ÒÌ ³ É μ É μ ÉÓ Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ η -Ë μ.. 5 É ² Ò Ê²ÓÉ ÉÒ Î É μé μ É ²Ó μ É ²Ó- μ É μ É Ö Ö É μ ±μ μ μ K α - ²ÊÎ Ö ²μ ±μ ÉÖ- ³ (133), (242) (440) η -Ë Ò ²Ö ³ ÖÕÐ ³ Ö ³ É μ³ x 32(e) μ ÉμÖ μ³ x 48(f) ( ) ²Ö ³ ÖÕÐ ³ Ö ³ É μ³ x 48(f) μ ÉμÖ μ³ x 32(e) ( ). ² Éμ³μ μ μ Í Ö³ μ μ Ì ²ÊÎ ÖÌ μ É É Ö ³ Ò³, μμé É É Ê É ³Ê μ É Ê ² - ² Õ Ìμ 2 4 ( ³. É ². 2). ² Ìμ ± ÒÌ μ± Ò É, ÎÉμ ³ ²Ò μé±²μ Ö ³ μ μ ³ É x 32(e) μé Î Ö 0,835, Ì ±É - μ μ ²Ö Ë Ti 2 Ni Fe 3 W 3 C [4], μ ÉμÖ ²Ó μ ³ ÉÓ μμé μ- Ï I p (422)/I p (044): ± Ò É μ É ÒÌ ³ ± ³Ê³μ ±É - Î ± ²² ²Ó Ò. ˆ ³ ³ É x 48(f) ² Î Ö 0,195, - É μ μ ²Ö É Ì Ë, μ É ± Î Õ ± ÒÌ I p (422) I p (004) ³ Õ Ì μμé μï Ö. ³ Ò ³ É Ë μ³μ Ë Ò³ É Ê±ÉÊ ³ ³μ É ³ ÖÉÓ Ö, ² μ Í μ ² μ μ μ É Éμ³μ ³ ÕÉ Ö Éμ³ ³ Ê- μ μ ³ ( Ê μ μ μ É ) [17]. ³μÉ Ö Éμ, ÎÉμ Éμ³ Ò Ê Ò Ê Nb Ti ²Ö ±μμ Í μ μ μ Î ² Š = 12 μ ±μ Ò, μ Ï É± Ê Ti 2 Ni a =1,128 ³ [14], É.. μ²óï, Î ³ Ê η -Ë Ò. ² μ É ²Ó μ, ÔËË ±- É Ò Ê Nb É Ê±ÉÊ 9 3 ³ ÓÏ, Î ³ Ê Ti. Éμ μ² ³μ É Ò ÉÓ ³ ²Ò ³ Ö ³ ÒÌ ³ É μ. μ ² Ö Ê ² É Ö μ ³μ Ò³ ³ Ð ³ Éμ³μ Nb Éμ³ ³ Ni, ±μéμ Ò ³ ÕÉ ³ ÓÏ Éμ³ Ò Ê. μ μ É ² ʲÓÉ Éμ Î Éμ Ô± ³ É ²Ó Ò³ Ò³ μ- μ² ²μ Ò ÉÓ Î ²Ó Ò Î Ö ³ ÒÌ ³ É μ x 32(e) x 48(f), ±μéμ Ò ²Ó Ï ³ ÊÉμÎ Ö² Ó ³ Éμ μ³ μ μï μ± Ï μ³ 0,001 μ x. Ò²μ μ²êî μ, ÎÉμ Ë ±Éμ μ Éμ μ É ( Ìμ ³μ É ) Q, μ - ²Ö ³Ò μ Ï É Í É ² Ö³, Ò³ É ². 1, É μ É Ö ³ - ³ ²Ó Ò³ ²Ö x 48(f) =0,202 x 32(e) =0,838: Q 0,1. μ É ÊÉ Ö μé Ìμ ³μ ÉÓ ²ÊÎÏ ²μ Î μ ² Î Ò ²Ö Ë Ò Ti 2 Ni, μ - ² μ μé [14]. Œˆ ˆ ˆ ˆ œ Š 9 3 ˆ Œ NiÄNb ÒÏ μé³ Î ²μ Ó, ÎÉμ ² Ì Ìμ ÒÌ ³ É ²²μ ³ É ²² Î ± ³ μ μ É ÊÕÉ μ μ Õ É μ ÒÌ Ë μ É Ê±ÉÊ μ É 9 3 [6]. 10

13 μôéμ³ê μé Ò² Ò μ² Ì ³ Î ± ² ² μ ÒÌ ² μ μ Ð μ Ô² ³ Éμ Ö. ²Ö μ Éμ μ É Ê²ÓÉ Éμ μ ± μ³ê Ô² ³ ÉÊ ² μ μ ² Ö É Ì μ ±μ ÒÌ μ Í Ì ÊÌ ² Î ÒÌ ² μ Éμ ÖÌ. ² μ ² μ ʱ ÒÌ Ô² ³ Éμ ² ÉÒÌ ( ) ± ² ÒÌ ±μ μ μ ÉμÖ Ö ( ) ² Ì. ² Ò ² Î ² Ó μ ÉμÖ ³ ±μ³ μ Éμ Ìμ μ Ï ÌÉ : ( 1) Å μ μï±μ- Ò ±μ³ μ ÉÒ; ( 2) Å ±μ³ μ ÉÒ ² ÉÒ (Ëμ²Ó ). ʲÓÉ ÉÒ Ì ³ Î ±μ μ ² ²Ö ² Ni 58 Nb 42 Ò É ². 4. ʳ³ μ μ ³ ( 1) É μ²óï, Î ³ ( 2). É μ ³ Ö ² Ì μ μï±μ ÒÌ ±μ³ μ Éμ. - ±μ Ì μ ( 1) μ- ³Ê ÒÏ Ì μ Ö ( 2). ² Í 4. ³ Î ± ² ³ Ö ² Ni 58Nb 42, μ²êî μ³ ² Î Ò³ ³ Éμ ³ ² ³ É Œ Éμ μ²êî Ö ² μ ÉμÖ μ μ ÒÌ ±μ³ μ Éμ Ìμ μ Ï ÌÉ ² ±É μ Ê μ μ ² ³ μ³ μ μμì² ³μ³ μ μ ± 20 μ μï±μ Ò ±μ³ μ ÉÒ ( 1) Šμ³ μ ÉÒ Ëμ²Ó ( 2) ± ²± ³ Ò ±μ μ μ ÉμÖ Ö μ μï±μ Ò ±μ³ μ ÉÒ ( 1) Šμ³ μ ÉÒ Ëμ²Ó ( 2) μ ³, % ³. É. ³. É. ³. É. ³. É. O 0,3080 1,3846 0,0740 0,3362 0,2430 1,0944 0,0510 0,3115 N 0,0148 0,0760 0,0029 0,0145 0,0180 0,9460 0,0040 0,0207 H 0,0026 0,1852 0,0016 0,1152 0,0032 0,2283 0,0025 0,1798 C 0,0300 0,1800 0,0200 0,1210 0,0300 0,1800 0,0400 0,2419 Σ 0,3554 1,8258 0,0985 0,5869 0,2942 1,4487 0,0975 0,6739 Σ 0,36 1,83 0,10 0,59 0,29 1,45 0,10 0,67 μ²êî Ò Ò μ ² ÊÕÉ Ö Ê²ÓÉ É ³ É μ ±μ μ ±- É ²Ó μ μ ². ² ( 1) Ni 58 Nb 42 ± ²μ μ μ³ μ - ² μ μ Ñ ³Ê, μ ʳ³ μ μ ÒÏ É (0,20 ± 0,05) ³. %. ÉÓ É ² ÊÕÐ μ ² Ö Ö μ μ É μ ÒÌ Ë 9 3 É ±μ μ ³ ²μ μ ±μ² Î É μ³ μ ² μ μ ± ²μ μ - μ³ μ. μ Ìμ ³μ ÊÎ ÉÒ ÉÓ ± É ²²μÌ ³ Î ± Ë ±Éμ Ò, ² ÖÕ- Ð Ëμ ³ μ Ê Éμ Î μ ÉÓ Ë Ê± μ μ É. Éμ μ ² Ê É Ö 11

14 Ò³ μ É ³μμ μé± Ë Ò NiTi É ³ NiÄTiÄOÄN Ë Ò Ni 3 Ti Ti 2 Ni μ ± ²μ μ ³ ÓÏ 2 É. % [18]. ˆ μ²ó ÊÖ Éμ²Ó±μ Ë ±Í Õ É μ ± Ì ²ÊÎ, ±É Î ± μ - ³μ μ μ Ê ÉÓ ÊÉ É μ ² ÉÓ μ²μ ² ± Ì ³ É ²² - Î ± Ì Ô² ³ Éμ É Ê±ÉÊ Ì ÉÖ ²ÒÌ Éμ³μ [19]. μ ÔÉμ ³μ μ ² ÉÓ, μ²ó ÊÖ Ë ±Í Õ É μ μ [20]. É μ μ ³³Ê ³ ² μé μ μï± μéμ μ μ ( 1) Ni 58 Nb 42 ±μ²óí μ³ ³ μ μ É ±Éμ μ³ - Ë ±Éμ³ É ˆ Š μ ÒÏ μ Éμ ²Ò, λ =0,1769 ³ [21]. Ñ ³± μ μ ² Ó ˆ ŠÊ Î Éμ ± É ÉÊÉ. μ μ É ² É μ ±μ Ë ±Éμ ³³Ò É μ μ ³³Ò μ É ². 5. ² Í 5. μ μ É ² Ë ±Éμ ³³Ò (³μ μì μ³ É Î ±μ μ K α- ²Ê- Î ) É μ μ ³³μ (λ =0,1769 ³) ²Ö μéμ μ μ Ni 58Nb 42 É μ ³³ É μ μ ³³ 2θ, I,% d/n, ³ 2θ, I,% d/n, ³ hkl. ². 0,645 15, , ,557 25,75 Î. ². 0, ,15 Î. ². 0, Î. ². 0,279 Î. ². 222,400 40, ,258 Å , ,229 45, , , ,216 48, , , ,199 52, , , ,187 56, , , Å 59,94 Î. ². 0, , , , ,47 4 0,157 Å ,60 9 0,146 Å , ,137 80,77 Î. ². 0, , ,132 83, , , ,129 86, , , ,

15 μ μ² É ². 5 É μ ³³ É μ μ ³³ 2θ, I,% d/n, ³ 2θ, I,% d/n, ³ hkl 92, ,94 Î. ². 0, , , , , , , , , , ,10 111, , , ,40 4 0, , ,37 9 0, ,10 146, , ,12. 0, ,98 Î. ². 0, , , ,11 167,76. 0, ,12 ². 0, , ,10 Î. ². 0, , , ,10 ² μ ³³Ò Cu- ²ÊÎ. ² μ ³³Ò Fe- ²ÊÎ. ²Ö Ö Ë ±Í μ ÒÌ ³ ± ³Ê³μ ²Õ É Ö ÊÐ É μ Ìμ- É μ ÉÖÌ Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ É μ μ. ˆ - É μ ÉÓ Ö Ö ³μ É ³ ÉÓ Ö ± ± - ² Î Ö Ë Éμ³μ Ö, É ± - ³ Ö ³ ² ÉÊ Ò Ö Ö É μ μ Ö ³ μ Õ Éμ³ μ ³ ² ÉÊ μ Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ. μôéμ³ê Ò² μ Ò Î ÉÒ É Ê±ÉÊ μ μ Ë ±Éμ μé μ É ²Ó μ É - μ É Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ É μ μ ² μ³, μ Ð ³ η -Ë Ê. ÒÎ ² Ö μ μ ² μ Ëμ ³Ê² ²Ö É Ê±ÉÊ μ μ Ë ±Éμ ÉμÎ ± μ Ð μ μ²μ Ö μ É É μ Ê Ò Fd3m Oh 7 [22] μμé É- É [23]. ʲÓÉ ÉÒ Î É É ² Ò É ². 6 7, ± μ³ μé μ É ²Ó ÒÌ É μ É (I p j /In j ) Ò É Ê±ÉÊ Ò ³ ² ÉÊ Ò (Sp j /Sn j ) Ö- Ö É μ ± Ì ²ÊÎ É μ μ Éμ³ ³ (Ö ³ ), μ²μ Ò³ μ ² ÒÌ ²Ó ÒÌ É ³ Ì ÉμÎ ± ( Î É ÒÌ μ²μ ÖÌ). 13

16 ² Í 6. ² Ö ÊÉ É Ö Éμ³μ Ö (Ê ² μ ) η -Ë Ò É Ê±ÉÊ ÊÕ ³ ² ÉÊ Ê Ö Ö É μ ±μ μ μ K α- ²ÊÎ Ö É ²μ ÒÌ É μ μ hkl S p,n j É Ê±ÉÊ Ö ³ ² ÉÊ Ö Ö É μ ±μ μ ²ÊÎ Ö É μ μ Éμ³ ³ (Ö ³ ), Ìμ ÖÐ ³ Ö ²Ó μ É ³ ÉμÎ ± μ É É μ Ê Ò Fd3m: S p j =(faj + ifbj); Sn j =(ba j + ibb j) 16(c) 16(d) 32(e) x =0,835 48(f) x =0,202 8(a) C Ni Ni Nb C 111 Sp j 363 Ä 363 Ä Ä Ä S n j 1137 Ä 1137 Ä Ä Ä Sp j Ä299 Ä Ä575 Ä 575 Ä215 Ä S n j Ä1104 Ä Ä575 Ä 575 Ä107 Ä Sp j Ä Ä Ä Sj n Ä Ä Ä Sp j Ä251 Ä 251 Ä Ä 1052 Ä Ä 354 Sj n 939 Ä 939 Ä Ä 1052 Ä Ä Sp j Ä Ä Sj n Ä Ä Sp j Ä222 Ä Ä1946 Ä 1946 Ä2402 Ä Sj n Ä882 Ä Ä1946 Ä Ä Sp j Ä222 Ä Ä Ä Ä 314 Sj n Ä882 Ä Ä Ä Ä Sp j Sj n Sp j Ä1305 Ä 1305 Ä471 Ä Sj n Ä1305 Ä 1305 Ä471 Ä Sp j Sj n Sp j Ä Ä 797 Ä Ä 252 Sj n Ä Ä 797 Ä Ä Sp j Ä Sj n ³ Î. Î Ö f j ÖÉÒ [19] μ μ μ ± ; b j ÖÉÒ [20]; b j ³ ² Ó ÖÐ ³ μé Ê ² Ë ±Í. ²Ö μ ² Î Ö - Ö Ê²ÓÉ Éμ ³ ² ÉÊ Ê Ö Ö É μ μ ʳ μ ² (f Ni/b Ni). 14

17 ² Í 7. ² Ö ² Î Ö Éμ³μ Ö (Ê ² μ ) η -Ë Ò μé μ- É ²Ó ÊÕ É μ ÉÓ Ö Ö É μ ±μ μ μ K α- ²ÊÎ Ö É ²μ ÒÌ É μ μ μ Ë μ hkl Î É Ö μé μ É ²Ó Ö É μ ÉÓ Ö Ö η -Ë μ ²Ö ² Î ÒÌ Éμ, I É μ ± - ³ É, I Ô±, % Ni: 16(d), 32(e) Ni: 16(d), 32(e) Ni: 16(d), 32(e) Nb: 48(f) Nb: 48(f) Nb: 48(f) C: 16(c) C: 8(a) É. 0,024 0,009 0,012 ². É. 0,233 0,146 0, É. 0,000 0,003 0,001 É É. 0,003 0,036 0,041 Î. ². É. 0,072 0,056 0,080 Î. ². É. 0,016 0,100 0,000 É É. 0,157 0,138 0, É. 0,039 0,003 0,007 É É. 0,393 0,401 0, É. 0,216 0,250 0, É. 1,000 1,000 1, É. 1,000 1,000 1, É. 0,406 0,446 0, É. 0,411 0,725 0, É. 0,004 0,003 0, É. 0,038 0,010 0, É. 0,063 0,065 0, É. 0,151 0,174 0, É. 0,007 0,005 0,008 É É. 0,024 0,078 0, É. 0,023 0,032 0,023 É É. 0,060 0,204 0, I É μ =[ΣS i(± Î. /± μ. )] 2 A(θ) P ; P Å Ë ±Éμ μ Éμ Ö ³μ É ; A(θ) Å Ê ²μ μ ³ μ É ²Ó: A p (θ) =(1+cos 2 2θ)/(sin 2 θ cos θ) A n (θ) =1/(sin θ sin 2θ); ± Î. ± μ. Å ± É μ ÉÓ ÉμÎ ± Î É μ μ μ Ð μ μ²μ. ²Ó μ ³ÒÉÒ ². 15

18 ÊÉ É Î É Ê±ÉÊ μ ³ ² ÉÊ Ò Ö Ö Éμ³ ³ (Ö ³ ) Î É ÒÌ μ²μ ÖÌ μ ²Ö ² μ ³μ μ μ ² Ö ³ - ÒÌ Éμ³μ μ μ Í Ö³ η -Ë Ò. μ μ É ² Ô± ³ É ²Ó ÒÌ Î É ÒÌ μé μ É ²Ó ÒÌ É - μ É Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ É μ μ ² μ Ò³ μ - Í ³ η -Ë μ ²Ö ² Î ÒÌ Éμ μ² Ö μ Í - ³ Ò³ Éμ³ ³ (O, C, N, H) μ μ²ö É ² ÉÓ ² ÊÕÐ Ò μ Ò. μ- ÒÌ, ³ Ò Éμ³Ò Ìμ ÖÉ Ö μ Í ÖÌ 16(c), É ± ± ± ÔÉμ³ ²ÊÎ I n (440) 70 %, É.. ³ I n ( ), ÎÉμ ²Õ É Ö Ô± ³ É : I n (440) I n ( ). ± μ μ μ² - É ²Ó μ μ É É Ö μé ÊÉ É ³ É μ μ ³³ ² (400) ³ ² Ó- ±μ ² Î μ I n (242) < 10 %, Éμ ³Ö ± ± μ Î É ³ I n (242) 25 %. μ- Éμ ÒÌ, μ ÑÖ ÉÓ ²Õ ³Ò ² Î Ö É μ É Ë ±- Éμ ³³ É μ μ ³³ Éμ²Ó±μ ² Î ³ ² Î Éμ³ μ ³ ² ÉÊ Ò Ö Ö É μ ± Ì ²ÊÎ Ö μ ³ ² ÉÊ Ò Ö Ö É μ μ ²Ó Ö. Éμ Ìμ μïμ μ μ μ É ² I p (242) I n (242). ³ Ó- Ï I n (242) ³μ μ Ö ÉÓ ³ ³ É ²² Î ± Ì Éμ³μ μ- Í 8(a). É μ Í ³ ÕÉ, ³, Éμ³Ò Ê ² μ É Ê±ÉÊ Fe 6 W 6 C ³ Ò³ ³ É ³, ² ± ³ ± ³ Ò³ - ³ É ³ η -Ë Ò [24]. ÔÉμ³ É Ê±ÉÊ ± μ Ê ± É Ö μ²óïμ Ë Í É Éμ³μ Ö μ ³μ μ ³ Ð Ê ² μ ± ²μ μ μ³, μ- Éμ³ μ μ μ μ³ [7]. É ². 3 Ò ± ÉÎ Ï ³ Éμ³ Ò ÉμÖ Ö η -Ë a = 1,120 ³ μ³, ±²ÕÎ ÕÐ ³ ²Ó Ò É ³Ò ÉμÎ ± 8(a), 16(c), 16(d), 32(e) 48(f). ÊÉ ³ ³ Ö ² Î Ò μ Ï É± (a) Î É ± ÉÎ Ï Ì ³ Éμ³ ÒÌ ÉμÖ É Ê±ÉÊ Ë Ò (rij min ) μé Ò² μ²êî Ò ³μ É ³ Éμ³ ÒÌ ÉμÖ μé μ Ï É± ²Ö ² Î ÒÌ ³ ÒÌ ³ É μ x 48(f) x 32(e) =0,835. ²Ö Ë η, Ti 2 Ni η(η ), Ö Ì É Ì μ³ É Õ, 2 5, μí ² É Ó É Ö Éμ³μ μ μμé É É ÊÕÐ ³ ±μ É ±É ³: Δr ij = {( rij min r Ô² )/r Ô² }, r Ô² Å ³ Éμ³ μ ÉμÖ É Ê±ÉÊ Î ÉÒÌ ³ É ²²μ ²Ö Š = 12. É ². 8 É ² Ò Î É Ò Î Ö Δr ij ²Ö x 48(f) =0,202 x 32(e) =0,835. ² Î É ÒÌ ÒÌ μ± Ò É, ÎÉμ ²Ö η -Ë Ò μ μ³ - Ï É± a = 1,120 ³ É Ì μ³ É μ μ É ³μ³ ʳ³ μ³ É ²Õ É Ö ³ ÓÏ Í ²Ó μ É Éμ³μ É Ê±ÉÊ Ì Ì ³μÉ ÒÌ Ë. Š μ³ Éμ μ, μ Í 16(c), ±μéμ Ò ³μ É - ³ ÓÏ, Î ³ Ti 2 Ni; μôéμ³ê μ Ò μ Í É Ê±ÉÊ Ò η -Ë Ò ³ - μöé μ, Î ³ Ti 2 Ni ² η(η )-Ë, ±μéμ Ö ³ É μ Ï É± a =1,164 ³ [1, 3, 4]. Ê ² μ (± ²μ μ ) μ² μ μ μ- μ μ ÉÓ Ö Ê ² Î ³ μ Ï É± ²Ö ±μ³ Í ³ Éμ³ ÒÌ ÖÉÓ Ö Ê ² μ (± ²μ μ, μé, μ μ μ ) η -Ë, ³ ÕÉ r min ij 16

19 ² Í 8. É Éμ³ ÒÌ Ê μ Δr ij ±μ³ μ Éμ Ë Ì μ É Ê±ÉÊ μ 9 3 É ³ Ì NiÄNb NiÄTi ±μ É ±Éμ Šμ² - Î É μ ±μ É ±- Éμ, n i,j Δr ij =(r ij R i R j)/r ij, % Ë Ò, μ É μ Ï É±, ³ η -NiNb NiTi 2 Ti 2Ni Ti 2Ni η(η )-NiNb 5 1,198 1,1273 1,1278 1,1312 1, (c)Ä48(f) 6 NbÄC Ä3,1 Ä2,6 Å Å 0 Nb(Ti)ÄNi Å Å 0 0 Å 48(f)Ä48(f) 4 Nb(Ti)ÄNb(Ti) ,3 + 1,7 + 2,8 16(d)Ä32(e) 6 NiÄNi Ä2,6 Å Å Å Å NiÄNb(Ti) Å Ä10,4 Å Å Ä5,9 32(e)Ä48(f) 3+ 3 NiÄNb(Ti) Ä2,2 + 1,4 Ä1,4 + 2,1 Ä4,8 + 6,3 Ä3,0 + 6,3 Å NbÄNb(Ti) Å Å Å Å Ä3,5Ä0,7 32(e)Ä32(e) 3 NiÄNi + 7,4 + 8,2 + 14,8 + 12,9 Å Nb(Ti)ÄNb(Ti) Å Å Å Å Ä3,4 16(d)Ä48(f) 6 NiÄNb + 2,3 Å Å Å + 6,5 Nb(Ti)ÄNb(Ti) Å Ä3,4 Å Å Å 16(c)Ä32(e) 6 NiÄC + 58,6 + 61,5 Å Å + 71,2 Nb(Ti)ÄNi Å Å Ä7,8 Ä8,0 Å 8(a)Ä48(f) 12 Nb(Ti)ÄC Ä1,8 Å Å Å + 71,2 Σ( Δr i,j) Ä9,7 Ä17,8 Ä12,6 Ä11,0 Ä13,5 Σ( Δr i,j n i,j) Ä62,4 Ä102,6 Ä61,2 Ä57,0 Ä58,2 [ Δr i,j] max Ä3,1 Ä10,4 Ä7,8 Ä8,0 Ä5,2 μ Í Õ 16(c) ³ ÕÉ Éμ³Ò Ê ² μ. μ Í Õ 16(c) μ² ÖÕÉ Éμ³Ò Ti [14, 16]. 17

20 É É Ê±ÉÊ Ë Ò. μ Î É ³, ²Ö ³ μ μ ³ É x 48(f) =0,202 É Éμ³μ ÄNb μ ±μ É ±É ³ 16(c)Ä48(f) μ Ê²Ö É Ö (Δr ij =0) ²Öa 1,166 ³. É ³ NiÄNbÄC É É ²Ó μ Ò² μ - Ê ± É Ê±ÉÊ μ μ É 9 3 ² É ²Ó μ É Ì μ³ É Nb 4 Ni 2 C a =1,166 ³ [25]. ± ³ μ μ³, É ³ NiÄNb μ² Éμ³ ³ Ö μ Í 16(c) ³μ É É ² μ ÉÓ É Ê±ÉÊ Ò É 9 3 Ë Ì Ê ² Î Ò³ μ μ³ Ï É±, É.. Ë Ê η(η ), η. Î ÉÒ μ± Ò ÕÉ, ÎÉμ Ê ² μ μ Í 8(a) η -Ë Ò É Éμ³μ ÄNb μ ±μ É ±É ³ 8(a)Ä48(f) ³ 2 %. μ² Éμ μ, μ ² μ ʲÓÉ É ³ Ì ³ Î ±μ μ ², ÖÉÓ Ö Ê± Ò μ Í ³μ ÊÉ Éμ²Ó±μ Éμ³Ò Ê ² μ, μ Éμ³Ò ± ²μ μ, μé μ μ μ. ˆÌ Éμ³ Ò Ê Ò ²Ö ±μμ Í μ μ μ Î ² 12 μμé É É μ Ò r C =0,088 ³, r O =0,060 ³, r N =0,071 ³, r H =0,046 ³ [23],, ² - μ É ²Ó μ, μ ² Ì μ² μ ʳ ÓÏ ÉÓ É μ ʱ Ò³ ±μ É ±É ³. Š μ³ Éμ μ, É Ö ³μ ÊÉ ² ± μ ÉÓ Î É ³ Ö - ³ ÒÌ ³ É μ, μ Ìμ É μ É μ ± ³ É μ μ μ μ². Ï μé Ò² Ò μ² μ É ³ Í Ö Î ³ ÒÌ - ³ É μ Î ³ ³ Í Õ Ê³³ μ μ ³ μ μ É Ö Éμ³μ ± É ²² Î ±μ É Ê±ÉÊ : R = {[r ij (R i +R j )]/r ij ]} =min, r ij Å ÉÒ ³ Éμ³ Ò ÉμÖ Ö ; R i, R j Å Éμ³ Ò Ê Ò ²Ö μμé É É ÊÕÐ μ ±μμ Í μ μ μ Î ² ±μ³ μ Éμ Éμα Ì i j. Î É ÊÎ ÉÒ ² Ó Éμ²Ó±μ r ij < (R i + R j ). ²Ö ² μ ÒÌ Ë ³ ³ ²Ó μ Î R μ²êî μ ²Ö ³ - ÒÌ ³ É μ : x 32(e) =0,838; x 48(f) =0,201. Ìμ μïμ μ - ÕÉ μ Î Ö³ ³ ÒÌ ³ É μ, μ²êî Ò³ ³ Éμ μ³ μ μï μ± Î Q (Q ) Å Ë ±Éμ μ Éμ μ É ( Ìμ ³μ É ): x 32(e) =0,838 x 48(f) =0,202. ± ³ μ μ³, É ³ NiÄNb ²Ö Ë É 9 3 Ê ²μ ÖÌ ± É ²² Í μì² μ μ ² ³μ Ë ÒÌ ² μ ³ É ³ Éμ ±μ ±Í Ö ³ μ μ Ë ±Éμ μ ² Î É Ö μö ² Ê Ì Ë ±Éμ μ, ±μ É μ² ÊÕÐ Ì μ μ ÒÌ Ë. Ö Ê ³ Ò³ Ë ±Éμ μ³ ²Ö Ê Éμ Î μ É Éμ μ²μ Î ± Ì ²μÉ μ- Ê ±μ ÒÌ É Ê±ÉÊ ( ), ± ±μéμ Ò³ ² É μ²óï É μ Ë É 9 3, Ë ±Éμ Ô² ±É μ μ ±μ Í É Í ( Š) ÊÎ É μ μ μ É Ì - ³ Î ±μ μ ³μ É Ö Éμ³μ É Ê±ÉÊ. μé ² Ö Ê± ÒÌ Ë ±Éμ μ μí ²μ Ó Î Î ²μ ± É ÒÌ μ ÉμÖ d-ê μ (N h ) μ μ Ò Éμ³ Ò ³ É ( ) [26Ä29]. ²Ö - É Ê±ÉÊ Ê μ ² É μ- É ²Ó μ ±μ ² Ê É μ Ñ ³ Ò³ É ³ Éμ³μ Ë : ΔV = 5,567 (Δ ) 3 +0,25; ΔV = {V (A m B n ) m V (A)+n V (B)]/(m+n)}; Δ = (A) (B); V (A m B n ), V (A), V (B) Å Éμ³ Ò μ Ñ ³ Ë A m B n Éμ³ Ò μ Ñ ³Ò Ô² ³ Éμ μ μ μ ³μ Ë ± Í [26, 27]. ˆ μ²ó ÊÖ 18

21 ²Ö Ni, Ti Nb, ³μ μ μí ÉÓ ² Ö μ μ μ É Ì ³ Î ±μ μ - ³μ É Ö Ìμ μé Ti ± Nb μ μ² É ²Ó μ μ Ñ ³ μ ( Éμ³ μ ) É - É Ê±ÉÊ É Ì μ³ É 2. μ ÒÏ É 1 %. Éμ ³Ö ³ Ö Ë ±Éμ Š, μ ² μ μ Î ³ É Ò N h Ô² ³ - Éμ ± ± ΔN h = {[N h (NiNb 2 ) N h (NiTi 2 )]/N h (NiTi 2 )}, N h ( n m )= {[n N h (A)] + [m N h (B)]/(n + m)} [28, 29], μ É É 18 %. ±μ Ê- Ð É μ ±μ² Î É μ ² Î ³ ³ É μ ³μÉ ÒÌ ± É ²²μÌ ³ Î ± Ì Ë ±Éμ μ ³ Éμ³μ Ti Éμ³Ò Nb μ μ²ö É Ò μ±μ É ÓÕ μöé μ É μ μ ÉÓ μ Éμ³, ÎÉμ μé Õ Ê Éμ Î μ É - É Ê±ÉÊ Ò μ É Ì μ³ É 2 É ³ NiÄNb ÊÕ μî Ó μ Ö Ò ÉÓ ³ ³ Ë ±Éμ Š. ² μ É ²Ó μ, ² ± ±μ -Éμ ±μ - Í É Í μ μ μ ² É É ³Ò NiÄNb ² Ì μ Ê É Ö Ë É 9 3, Éμ Ô² ±É μ Ö ±μ Í É Í Ö É ±μ μ ² μ² μé Î ÉÓ μ Ê Î Ô² ±É μ μ ±μ Í É Í, Ì ±É ÒÌ ²Ö ʱ μ μ É Ë. Ìμ ± É Ì μ³ É 5 ³ Ö É Î Ë ±Éμ Š μ N h (NiNb 5 )=4,85 ÊÐ É μ ² É Ë ±Éμ Š μ N h (Ti 2 Ni) = 4,73. ² Î μí É μ μ μ Ö Ni η(η )-Ë Ê³ ÓÏ É N h (Ni 1+x Nb 5 x ) Ð μ² ² É μ ± N h (Ti 2 Ni). [3] μ É η(η )-Ë Ò μ ² ² ± ± Nb 81 Ni 19. ²Ö É ±μ μ μ É N h (Nb 81 Ni 19 )= 4,73, ÎÉμ μî Ó Ìμ μïμ μ É N h (Ti 2 Ni). μ² Éμ μ, ³ Ð μ Í Nb Éμ³ ³ Ni μ Ð É Ê ² Î É Ö, Í ²Ó- Ò μ ² ÕÉ ( ³. É ². 8). Ò²μ μ± μ, ÎÉμ η -Ë Ö ²Ö É Ö ± μ Ë μ, μ É ³ Ò Éμ³Ò, ±²ÕÎ Ö ± ²μ μ. Š ²μ μ μ ³ μ Ì ²ÊÎ ÖÌ Ö ²Ö É Ö ±Í Éμ μ³ Ô² ±É μ μ ÊÐ É μ ² Ö É ³ Ô² ±É μ μ ±μ - Í É Í ². ² μ É ²Ó μ, ³ É Š ²Ö η -Ë Ò μ - ÉÓ ²μ Î Ò³ ³ É μ³ ²Ö ± É Ì μ³ É Œ 12, ³ Fe 6 W 6 C. ³Ò μ Éμ μ μ μí ± ³ É Š ² Å ÔÉμ - Ê μ μ μ³ ( ƒ ) [30]. Ï ³ ²ÊΠʳ ÓÏ ƒ - Ìμ μé W ± Nb ±μ³ Ê É Ö Ê ² Î ³ ƒ - Ìμ μé Fe ± Ni. μμé É É μ, Š ² μ± Ò É Ö ² μ ÖÉ μ ²Ö Ëμ ³ μ - Ö Ê Éμ Î μ É ± μ η -Ë Ò μ É Ê±ÉÊ μ 9 3 É Ì μ³ É. μ² Éμ μ, ±μ² Î É μ η -Ë Ò, ± É ²² ÊÕÐ Ö μì² μ³ ² μé, ± Î É μ ±μ² Î É μ μ ² Ê É Ö Ê³³ Ò³ μ ³ ³ Ö ² [5]. Š ˆ μ ʲÓÉ É ³ Ò μ² ÒÌ É μ- É μ μ Ë Î ± Ì ² μ- ³μ μ ² ÉÓ ² ÊÕÐ Ò μ Ò. 1. μ É μ, ÎÉμ ² Ì É ³Ò NiÄNb ÊÐ É ÊÕÉ Ë Ò É

22 2. μ± μ, ÎÉμ ÔÉμ Ë Ò ÊÌ ÒÌ É Ê±ÉÊ ÒÌ É μ : Fe 6 W 6 C Ti 2 Ni. 3. ² Ni 58 Nb 42 μ μ ± É ²² Í Ê ²μ ÖÌ μ ±μ μ ÉÓÕ μì² Ö v μì², ² ±μ ± ± É Î ±μ, μ Ìμ ³μ ²Ö ³μ Ë Í, μéμ ³μ Ë μ μ μ ÉμÖ Ö ± É ²² Ê É Ö η -Ë μ É Ni 6 (Nb 1 x Ni x ) 6 (C,O,N,H), μé μ ÖÐ Ö Ö ± É Ê±ÉÊ μ³ê É Ê Fe 6 W 6 C. 4. η Ë Ö ²Ö É Ö ³ É É ²Ó μ μ μé μï Õ ± Ê, μ - ±μ μ ³μ É ÒÉÓ μ²êî μ ÒÌ Ê ²μ ÖÌ ± É ²² Í. 5. μ ³ μ μ Ì Ë Ö μ μμé É É ÊÕÐ ³ Ë ±Éμ ³ : Ë ±Éμ μ³ Ô² ±É μ μ ±μ Í É Í ³ Ò³ Ë ±Éμ μ³. 6. ²Ö η -Ë Ò μμé É É ÊÕÐ Ë ±Éμ Ô² ±É μ μ ±μ Í É Í - ² Ê É Ö Î É ² Î Ö ² ³ ÒÌ Éμ³μ. 7. μ η -Ë Ò μ É Ni(Nb 1 x Ni x ) 5, x Å ³ ² Ö ² Î, μ Ê ²μ ² μ ² Î ³ ² μ ÖÉ μ É Ì μ³ É (1:5) ³± Ì μ É - É μ Ê Ò Fd3mÄOh 7, ²Ö ±μéμ μ É ³ NiÄNb ÊÐ É ÊÕ μ²ó É Ë ±Éμ Š, μ ² μ Î ±μéμ μ μ μ μ É Ê É μ μ - Õ Ë É Ti 2 Ni. ÔÉμ³ ³ Ò Ë ±Éμ ³ Ö É Ö Î É ²Ó μ. ˆ 1..., Šμ É ±μ.. Š É ²²μÌ ³ Ö μ³ ÊÉμÎ ÒÌ Ë ³μ Ë ÒÌ ² μ μ μ Ìμ ÒÌ ³ É ²²μ. μ μ Ó : ˆ - μ, Savin V. V. // Materials Science Forum V. 133Ä Šμ ²μ. ˆ., Ò²Ö.. // ˆ.. Œ É ²²Ò º 5. C Š Ö± Î. ˆ., Ò²Ö.. // Š É ²²μ Ë Ö T. 12, Ò. 2. C ² Ö ³ Ö μ μ μ É ± É ²² Í Ni 58Nb 42 // ³μ Ë Ò ( É ±²μμ Ò ) ³ É ²² Î ± ³ É ²Ò. Œ.: ˆ - É ÉÊÉ ³ É ²²Ê Nevitt M. V. // Trans. Metals Soc. AIME V P ³ ± Ÿ.., μé.. // ˆ... Ë , º ± ±μ... // ˆ. Ê μ. Ö ³ É ²²Ê Ö º 5. C , ² Ìμ.. Ë ±Í μ Ò μ Ò ³ Éμ Ò ² μ - Ö: Ë ±Í μ Ò ² μ Ö É Ê±ÉÊ Ò ³μ Ë ÒÌ ² μ. Œ Éμ Î ± ʱ Ö. μ μ Ó : ˆ - μ ƒ, ÓÖ±μ μ... μ ² ³Ò ² μ Ö É Ê±ÉÊ Ò ³μ Ë ÒÌ ³ É ²² Î - ± Ì ² μ. Œ.: Œˆ, ÓÖ±μ μ... // Œ É ²²μË ± , º Œ μï Î ±μ ˆ.. ± ²± ±μ μ μ ÉμÖ Ö. Œ.: Œ É ²²Ê Ö, μ²é., É ³.. Ò É μ ± ² Ò ³ É ²²Ò /.. Š Éμ. Œ.: Œ É ²²Ê Ö,

23 14. Yurko G. A., Barton J. W., Gordon P. // Acta Cryst V ³ ɲ Š.. Œ É ²²Ò. μî ±. Œ.: Œ É ²²Ê Ö, Mueller M. H., Knott H. W. // Trans. Metals Soc. AIME V μ. Š É ²²μÌ ³ Ö Ë ± ³ É ²²μ.. 1. Œ.: Œ, ÒÌ.., μ²±μ. Œ., μ μ.. // ˆ.. Œ É ²²Ò º ³ ± Ÿ... Š É ²²μ Ë Ö, É μ Ë Ö Ô² ±É μ Ö ³ ± μ- ±μ Ö. Œ.: Œ É ²²Ê Ö, μ ±.., μ.., Š. É μ Ò É μ É ²μ.. 1. É Ê±ÉÊ Ö É μ μ Ë Ö. Œ.: Éμ³ É, ƒ² ±μ... // μ Ò É Ì ± Ô± ³ É º International Tables for X-ray Crystallography. Birmingham: Kynoch Press, ƒμ ² ±.., Éμ Ê.., ± ±μ.. É μ Ë Î ± Ô² ±É μ μ-³ ± μ ±μ Î ± ². Œ.: Œ É ²²Ê Ö, Leciejewicz J. // J. of the Less-Common Metals V. 7, No ³³Ò μ ÉμÖ Ö ³ É ²² Î ± Ì É ³. Œ.: ˆ ˆ ˆ C Watson R. E., Bennett L. H. // Acta Metall V. 30, No Watson R. E., Bennett L. H. // Phys. Rev. B V. 12, No Watson R. E., Bennett L. H. // Acta Metall V. 32, No Watson R. E., Bennett L. H. // Acta Metall V. 32, No ÉÉ Œ.. // ² ±É μ Ö É Ê±ÉÊ Ìμ ÒÌ ³ É ²²μ Ì ³ Ö Ì ² μ. Œ.: Œ É ²²Ê Ö, C. 99. μ²êî μ 29 ³ Ö 2014.

24 ±Éμ.. μ μ Î ÉÓ μ ³ É 60 90/16. ʳ μë É Ö. Î ÉÓ μë É Ö. ². Î. ². 1,5. Î.-. ². 1, Ô±. ± º ˆ É ²Ó ± μé ² Ñ μ μ É ÉÊÉ Ö ÒÌ ² μ ,. Ê, Œμ ±μ ± Ö μ ²., ʲ. μ² μ-šõ,